از فریم تا فینال

اگه «پلتفرم» رو از دریچۀ نقاشی بخوایم ببنیم، انگار روی یه بوم بزرگ سوررئال، جهان رو نه با دایره‌ها و افق‌ها، بلکه با یه خط عمودی بی‌پایان نقاشی کردن؛ خطی که مثل یه ستون بی‌روح، از نور سرد تا غرق شدن توی تاریکی مطلق ادامه داره.

🎨 پلتفرم به مثابه یک تابلوی نقاشی

• کمپوزیسیون عمودی:درست مثل «برج بابل» بروگل یا نقاشی‌های مانوی با لایه‌های بهشت و جهنم، فیلم کل ساختارش را بر خط عمودی بنا کرده. بوم (یا به نظر فیلم، قاب) از بالا تا پایین پر از طبقاته؛ هر طبقه مثل یک فریم جداگانه.
• پالت رنگی:رنگ‌ها در طبقات بالاتر روشن‌تر و با تن‌های سفید و خاکستری رقیق شروع میشن و هرچی پایین‌تر میریم، به سمت سبز مرده، قهوه‌ای کثیف، و سیاهی غلیظ پیش میرن. این تغییر تونالیته در واقع همون تکنیک “gradation” توی نقاشیه؛ انتقال تدریجی حس از آرامش به کابوس.
• کار با نور:نورپردازی تخت و بدون سایه در ابتدا شبیه نقاشی‌های رئالیستی قرن ۱۹ است، ولی با نزول شخصیت، نور کم‌کم موضعی و تیزتر میشه؛ مثل کاری که کاراواجو با کنتراست شدید «کیاروسکورو» انجام می‌داد تا خشونت صحنه فوران کنه.
• موتیف تکرارشونده:تکرار سکوی وسط بوم (توی نقاشی، همان عنصر مرکزی) ما رو یاد آثار مینیمال یا ساختارگرایان دهه ۶۰ میندازه، جایی که فرم از معنا جدا نیست.

🖌 نقد هنری از منظر نقاشانه

فیلم در ذاتش مثل یه نقاشی تمثیلی کار می‌کنه (شبیه کارهای بوش یا گویا):

• از دور که نگاه می‌کنی، یه تصویر منظم و البته عجیب می‌بینی (ساختمان عمودی با آدم‌ها و غذا).
• اما وقتی نزدیک می‌شیم، جزئیات خشونت‌بار و غریزی بیرون می‌زنه — مثل سرهای قطع‌شده و مینیاتورهای کابوس‌وار توی نقاشی «باغ لذات دنیوی» هیرونیموس بوش.
• به لحاظ احساس، نزدیک‌ترین فضا را میشه توی سری “Los Caprichos” و “Desastres de la Guerra” اثر گویا پیدا کرد: واقع‌گرایی خشن مخلوط با سمبل‌های وهم‌آلود.

📚 بینامتنی با تاریخ هنر

• سوررئالیسم سالوادور دالی: ساختاری که منطق فیزیکی رو داره ولی در خدمت یه منطق کابوس‌گونه است. سکویی که توی خلا آویزونه، درست مثل میزهای معلق یا ساعت‌های ذوب‌شده دالی، نماد بی‌معنایی گذر زمان و بی‌رحمی فضاست.
• اکسپرسیونیسم آلمانی: چهره‌ها اغراق‌شده و حالات اضطراب‌آلود شخصیت‌ها یادآور پرتره‌های ادوارد مونک یا ارنست لودویگ کیرشنره. «جیغ» بی‌صدا توی نگاه‌های کف طبقات پایین، یه جورایی وام‌گیری احساسی از "جیغ" ادوارد مونکه.

💡 خلاصه که اگه این فیلم یه تابلو بود، می‌تونست اسمش «نزول رنگ‌ها» باشه:

توی قسمت بالایی: تضاد زیبایی و اسراف.

توی قسمت میانه: آشفتگی و مبارزه.

و توی قسمت پایین: قیرِ مطلق، جایی که فقط یک نقطه نور (کودک) باقی مانده.

بخش سوم تحلیل:

۳. بینامتنی (Intertextuality)

فیلم آگاهانه از متون و آثار دیگه الهام می‌گیره یا با اون‌ها دیالوگ برقرار می‌کنه:

1. کمدی الهی دانته: نزول طبقه به طبقه دقیقاً شبیه نزول دانته به دوزخ و گذر از حلقه‌های جهنمه.
2. اسطوره غار افلاطون: زندان‌نشینان به واقعیت بیرون آگاهی ندارن، حقیقت (آزادی) براشون یه داستان مبهمه.
3. سینمای بونئل (سفره بورژوازی): نقد اشراف‌زدگی و فساد اخلاقی، مشابه سگ آندلسی و جذابیت پنهان بورژوازیه.
4. سینمای بونگ جون هو (Parasite): همون تقابل طبقاتی، ولی این بار به شکل عمودی و وحشیانه‌تر.
5. اسطوره‌های دینی:
   • «پیام» در قالب کودک = اشاره به باورهای مسیحیت و ایده منجی آخر زمانیه.
   • سقوط گورنگ به طبقات پایین‌تر = تمثیلی از فداکاری پیامبران یا قهرمانان شهادت‌طلبه.

.

💡 جمع‌بندی:

«پلتفرم» ترکیبی از وحشت روانشناختی، تمثیل سیاسی-اقتصادی و روایت اگزیستانسیالیستیه. از نظر سینمایی، قدرتش در مینیمالیسم فیزیکی و بیشینه‌گرایی مفهومیه: صحنه‌ها ساده‌ان اما هر جزئیات، بار نمادین داره.

این فیلم؛ هم، مثل یک تابلوی سورئال تاریک عمل می‌کنه و هم، مثل یک مقاله فلسفی می‌مونه، اما با چاقوی تیز خشونت برنده شده.

بخش دوم تحلیل:

۲. زاویه سینمایی (Cinematic Analysis)

• فضاسازی (Mise-en-Scène)

  طراحی صحنه مینیمال و تکرارشونده، حس زندان ذهنی و بی‌پایانی سیستم رو القا می‌کنه. رنگ‌ها از خاکستری سرد در ابتدای فیلم به سمت قرمز رنگ خون و تیره‌گی مطلق پیش میرن، که سیر قهرمان به سمت خشونت رو نشون میده.

• فیلمبرداری و قاب‌بندی (Framing)

  دوربین مدام از زاویه بالا یا پایین به شخصیت‌ها نگاه می‌کنه تا سلسله‌مراتب قدرت رو نشون بده. قاب‌های محدود و شطرنجی، حس خفگی و بسته بودن سرنوشت رو منتقل می‌کنن.

• ریتم و تدوین

  تدوین با ضرب‌آهنگ نوسانی، ابتدا کند و تامل‌برانگیز، و بعد در طبقات پایین سریع و پُرتنش میشه، که حس سقوط اخلاقی رو همراه با سیر نزولی طبقات تقویت می‌کنه.

• موسیقی و صدا

  صدای مکانیکی سکوی غذا ترکیبی از نفرت و امیده _هم وعده نجات، هم یادآور جبر سیستمه_ استفاده از سکوت در لحظات خاص، معنای فلسفی فیلم رو برجسته می‌کنه.

ادامه داره...

برای شروع به کار وبلاگ یکی از فیلم‌هایی که دوست دارم راجع بهش صحبت کنم؛ فیلم پلتفرم ۱ (The Platform, 2019) ساخته گالدر گازتلو-اورتیا است. این فیلم که یک تریلر-تمثیلی اسپانیاییه که هم از زاویه مفهومی و فلسفی قابل واکاویه و هم از نظر زبان سینما و مفاهیم بینامتنی بسیار بسیار غنیه.

اول کار بگم که اگه فیلم و ندیدین، لطفا اول برین ببینینش بعد بیاین این متن و بخونین، چون یه جاهایی شاید باعث اسپویل شدن فیلم بشه.

تحلیلم رو توی سه بخش بهتون میگم و امروز بخش اول رو با هم می خونیم:

۱. روایت هنری و مفهومی (Artistic & Thematic Interpretation)

فیلم یه زندان عمودی چند ده طبقه رو نشون میده که توی مرکز اون یه سکوی غذا، از بالا به پایین حرکت می‌کنه. طبقات بالا امکان خوردن بهترین غذاها رو دارن و هرچه پایین‌تر میره، کمتر چیزی باقی می‌مونه.

از این فضا میشه این برداشت‌ها رو داشت:

• تمثیل سرمایه‌داری و نابرابری طبقاتی: سکو نقش منابع کره زمین رو داره: توی طبقات بالا، ثروتمندان به وفور از منابع بهره می‌برن، حتی ضایعات زیادی تولید می‌کنن؛ توی طبقات پایین، فقرا گرسنگی می‌کشن.
• تراژدی اخلاق انسانی: شخصیت‌ها (مثل گورنگ) ابتدا با امید به اصلاح، با این سیستم مواجه میشن، اما ساختار طوری طراحی شده که خشونت و خودخواهی رو تشدید می‌کنه(بخاطر همون گرسنگی و رقابت برای به دست آوردن غذا و حس بقا).
• چرخه قدرت و زوال آرمانگرایی: حتی فردی که قصد «انقلاب اخلاقی» داره، با گذشت زمان مجبور به استفاده از خشونت میشه. این نشون میده که تغییر در یک ساختار فاسد، یا نیازمند اصلاح بنیادینه یا دیر یا زود همه قربانی همون سیستم میشن(یعنی همه یه جورایی تن به فشاد میدن).
• بعد اگزیستانسیالیستی و دینی:
  • طبقات به صورت استعاری می‌تونن نماد جهنم دانته و برزخ باشن.
  • «پیام» (کودکی که توی طبقات می‌چرخه که نماد معصومیته) قراره به طبقه اول برسه، ولی این پیام به شکل قطعی منتقل نمی‌شه — این یه جورایی نمایش ناامیدی نویسنده و سازندگان در اصلاح بشر، خصوصاً در چنین سیستمیه.

ادامه داره...